Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR), …met extra aandacht voor het lichaam

EMDR kort samengevat:

• EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van één of meerdere schokkende ervaringen, bijvoorbeeld in de vorm van herbelevingen of nachtmerries.
  • Het is een behandelmethode die de verwerking van nare gebeurtenissen of trauma’s kan bevorderen, als deze is vastgelopen.
• U hoeft hierbij niet uitgebreid over het trauma te praten en het werkt meestal snel (mits correct ingezet en opgezet).
  • De emotionele lading van de traumatische herinnering wordt dan (veel) minder krachtig en het aan de herinnering gekoppelde beeld komt meer op afstand of vervaagt.
    • Hierdoor dringt deze herinnering zich niet meer op.
    • U kunt hierna op een (relatief) normale manier aan de gebeurtenis terugdenken.
    • U vermijdt (hierdoor) niet langer situaties, die hieraan doen denken (hetgeen de angst voorheen in stand hield tot zelfs verergerde).
      …Ook al kan de geschiedenis natuurlijk niet werkelijk herschreven of gewist worden.

 

Waarom behandeling van trauma–gerelateerde klachten bij NAH?

Trauma-gerelateerde klachten (mogelijk in de vorm van een Post-Traumatische Stress Stoornis: PTSS) komen vaak voor bij mensen met NAH. Dit is beschreven in Hoofdstuk 10 van Handboek Neuropsychotherapie (2016) en in dit artikel van Roos van Oort en Martine van Zandvoort in Tijdschrift voor Neuropsychologie, 2016. Dergelijke klachten kunnen op de volgende manieren naar voren treden na NAH:

1. Het trauma houdt direct verband met de oorzaak van het hersenletsel: zoals een ongeluk, ziekte of geweldsincident – iets dat plotseling optreedt en in principe levensbedreigend is.
   • Of het trauma wordt doorgemaakt in de nasleep van omstandigheden die zich evt. aandienen na het opgelopen letsel: zoals een ziekenhuisopname, confrontatie met plotselinge beperkingen (bijv. verlammingsverschijnselen of gezichtsvelduitval) of (later) verlies van naasten, werk of relatie.
     • Overigens hoeven trauma-gerelateerde klachten niet direct na deze gebeurtenis op te treden. Wanneer hersenletsel wordt opgelopen, gebeurt er vaak van alles tegelijk, waarbij de focus eerst ligt op (letterlijk) overleven. Gaandeweg komt er pas ruimte voor (emotionele) verwerking van een en ander. Daar kan dus ook iets in vastlopen… Waardoor trauma-gerelateerde klachten naar voren kunnen treden… Wellicht pas nóg later blijken deze klachten inderdaad gerelateerd te zijn aan ‘een (het) trauma’.

2. Mogelijk verhoogt hersenschade -die in een eerder stadium is opgelopen- het risico om bij een (veel) later opgedane traumatische ervaring (die op zich los staat van NAH) PTSS-klachten te ontwikkelen (waar dat zonder NAH niet was gebeurd). NAH maakt dus mogelijk extra kwetsbaar: vooral door een veranderde emotie-regulatie na NAH. Zeker wanneer evt. eerder opgedane traumatische ervaringen (al dan niet aan NAH gerelateerd) ook onvoldoende verwerkt zijn….

3. Bovendien (re)activeert NAH geregeld een al eerder opgelopen psychotrauma, dat zich lange tijd ‘rustig hield’, maar niét meer sinds NAH is opgelopen. Dan treden voor het eerst, of na een lange klachtenvrije periode, PTSS-klachten op, die gekoppeld zijn aan één of meer traumatische gebeurtenissen uit het verleden.
   • De gevoelens van machteloosheid, angst en controleverlies die het incident, de ziekenhuisopname of de hersenaandoening met zich meebrengt, lijken hier herinneringen te reactiveren aan vroegere ingrijpende gebeurtenissen waarbij dergelijke gevoelens óók een rol speelden. ‘Nu’ doet in feite automatisch denken (=voelen!) aan ‘toen’…
   • Bovendien leiden cognitieve functiestoornissen na NAH er vaak toe dat men allerlei (oude) trauma-gerelateerde gedachten en emoties -die (extra) opborrelen na NAH- niet meer kan onderdrukken of op afstand kan houden. Waardoor als het ware het (oude) hek van de dam is… Waardoor men in de praktijk dubbel belast is: met ‘nu’ én ‘toen’…

Zelfde soort klachten na NAH en na PTSS: wat is er precies aan de hand en wat kunnen we eraan doen?

• Bij deze dubbele belasting speelt mee dat verschillende symptomen van PTSS (an sich) overlappen met symptomen die vaak na NAH voorkomen. En ook symptomen die kenmerkend zijn voor een depressie overlappen met PTSS symptomen. Terwijl depressie óók vaak voorkomt na NAH, zeker in de chronische fase.
• Dergelijke overlappende symptomen kunnen zijn: vermoeidheid, slaap- en concentratieproblemen, verhoogde arousal (zoals schrikachtigheid en op je hoede zijn), snel geïrriteerd raken (verhoogde prikkelbaarheid), maar ook passiviteit (is dit bijv. apathie als direct gevolg van NAH óf somberheid/depressie in reactie op de problemen… en/óf vermijding in het licht van PTSS?).
• Het is dan dus de vraag wat er precies speelt en wat wat veroorzaakt:
  1. Wat zijn (in de chronische fase) blijvende, directe (of primaire) gevolgen van NAH?
  2. En wat zijn indirecte (of secundaire) gevolgen van NAH? Bijvoorbeeld gevolgen die gerelateerd zijn aan een psychotrauma en/of depressie?
     ⇒ ….Waarbij deze tweede soort gevolgen in principe goed te behandelen is met een speciaal voor behandeling van psychotrauma ontwikkelde methode als EMDR….

Wat is EMDR dan?

• EMDR werd in 1989 voor het eerst beschreven door de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. In de jaren daarna werd deze procedure verder uitgewerkt en ontwikkeld tot een volwaardige en effectieve therapeutische methode.

• Hoe gaat een EMDR sessie in zijn werk?

  • Het is in principe van belang dat er een duidelijk aanwijsbare (concrete) herinnering bestaat aan één of meerdere gebeurtenissen, die geleid hebben tot de trauma-gerelateerde klachten.
  • Ik zal u vragen om aan de nare gebeurtenis terug te denken, inclusief het meest representatieve beeld, gedachte en gevoel. Dit heet het scherpstellen van het precieze trauma {…technisch gesteld, via het beschikbaar komen van de traumatische herinnering binnen uw werkgeheugen – zie ook toelichting hieronder…}:
    • des te beter we dit scherpstellen doen – ook al zal dit aanvankelijk confronterend zijn: dat hoort erbij… – des te effectiever kan de methode werken. Uiteraard alles in goed overleg, zodat u zich hier zo goed mogelijk aan kunt overgeven.
  • Dit scherpstellen gebeurt in combinatie met de aanbieding van een afleidende stimulus:
    • oogbewegingen bij het volgen van een op een lichtbalk heen en weer bewegend lampje;
    • of geluiden volgen (horen, via een koptelefoon);
    • en/of trillingen volgen (voelen, via een plastic blokje (trilsensor) dat u in iedere hand vasthoudt);
      • …welke u afwisselend links en rechts krijgt aangeboden m.b.v. apparatuur uit de EMDR-kit, waar ik over beschik en die ik zal bedienen.
    • Ik zal vragen uw aandacht op deze afleidende stimulus te richten, gedurende iedere set van ongeveer 30 seconden.
      • N.B.: de apparatuur stellen we tevoren goed in qua: soort afleidende stimulus, aanbiedingssnelheid, sterkte van het signaal, evt. kleur, afstand, etc. Wat het beste voor u werkt, rekening houdend met uw evt. cognitieve en/of fysieke beperkingen (sinds NAH).
  • Ik zal u na iedere set vragen wat er in gedachten, qua emoties of lichamelijk gezien (automatisch) naar boven komt (→ ‘Wat komt er op?’ of ‘Wat ervaart of voelt u?’). De EMDR procedure brengt doorgaans een (automatisch verlopende) stroom van gedachten en beelden op gang, en dit kunnen ook zeker gevoelens en lichamelijke sensaties zijn. Dit maakt onderdeel uit van het verwerkingsproces dat zo op gang komt (waar dat was vastgelopen).
    • …technisch gesteld: de in uw werkgeheugen beschikbaar gekomen traumatische herinnering staat nu open voor (andere) verwerking (zie ook toelichting hieronder).
      • N.B.: u mag hierbij niet bewust gaan zoeken naar verklaringen, oorzaken, meningen, alternatieve oplossingen of wat dan ook… – als het goed is, laat het volgen van de afleidende stimulus dat ook niet toe! Probeer dus niet teveel ‘in uw hoofd’ te (blijven) zitten of het proces (bewust) te ‘sturen’. …Probeer u als het ware op te stellen als een toeschouwer, die open en nieuwsgierig waarneemt wat er door hem of haar heen gaat. Dan is alles goed!
    • Ik zal u vervolgens vragen u te focussen op de meest opvallende verandering binnen die ‘stroom’ (of ‘associatieketen’ genoemd), waarna er weer een nieuwe set met de afleidende stimulus volgt…. Et cetera…

• Wat zijn de te verwachten effecten?

  • Dit verwerkingsproces leidt ertoe dat de traumatische herinnering haar kracht en emotionele lading verliest. Het wordt zo steeds gemakkelijker om aan de oorspronkelijke gebeurtenis terug te denken, zonder er nog zo door van streek te raken.
  • In veel gevallen veranderen ook de herinneringsbeelden zelf en worden ze bijvoorbeeld waziger of kleiner. Maar het kan ook zijn dat minder onprettige aspecten van dezelfde situatie naar voren komen, waardoor als het ware de (nare, zwarte) kleur van de herinnering verandert (en deze wat grijzer wordt, als het ware).
  • Een andere mogelijkheid is dat er spontaan nieuwe gedachten of inzichten ontstaan die een andere -minder (persoonlijk) bedreigende of negatieve- betekenis aan de gebeurtenis geven. Deze nuancering kan ook voor een positiever zelfbeeld of meer zelfvertrouwen zorgen.
  • Deze effecten dragen ertoe bij dat de schokkende ervaring steeds meer een plek krijgt in uw levensgeschiedenis.
    • …en -technisch gesteld- is deze ervaring voortaan anders opgeslagen in uw lange termijngeheugen dan het geval was vóórdat de verwerking was vastgelopen.

• Zie meer toelichting in de officiële voorlichtingsfolders voor cliënten in het algemeen en voor oudere cliënten of cliënten met een hersenaandoening in het bijzonder, uitgegeven door Vereniging EMDR Nederland (VEN), waar ik uitgebreid in EMDR ben opgeleid.

• Waardoor werkt EMDR?

  • Er is sinds het ontstaan van EMDR wereldwijd veel onderzoek verricht naar het precieze werkingsmechanisme van EMDR en naar geschikte toepassingsgebieden: bij wie, wat voor soort klachten of problematiek en wanneer werkt het? En onder welke omstandigheden evt. niet of minder goed? En hoezo werkt EMDR dan wel of niet? Zie hier meer toelichting, op de site van VEN.
  • De meest gangbare theorie of wetenschappelijke onderbouwing is tegenwoordig de Werkgeheugentheorie. Op basis hiervan is de huidige EMDR-methode ontwikkeld tot wat deze nu is. Deze is inmiddels behoorlijk effectief bevonden voor steeds meer toepassingsgebieden. De Werkgeheugentheorie wordt in een notendop uitgelegd in dit filmpje …En het onderzoek hiernaar gaat door!

Integratie van EMDR met andere therapeutische methoden:

• Vooral Mindfulness-vaardigheden – aangeleerd bij (elementen uit) bijv. het MBCT traject, Acceptatie en Commitment Therapie (ACT) of Affect Fobie Therapie (‘Omarm je emoties’) – kunnen ervoor zorgen dat u sneller en meer profijt heeft van de EMDR-methode.
  • U bent hierdoor, indien nodig, o.a. beter in contact komen te staan met uw emoties, (voorbijgaande) gedachten en lichamelijke sensaties. U heeft zo geleerd meer opmerkzaam te zijn en open te staan voor dat wat er is: …net als die ‘nieuwsgierige toeschouwer’, die van belang is tijdens een EMDR-sessie (zie uitleg hierboven).
  • Deze houding kan vooral het proces bevorderen van scherpstellen, van waar het trauma precies ‘wringt’, en het openstellen voor de stroom van associaties tijdens (en vlak na) de aanbieding van de afleidende stimulus.
• De meerwaarde van EMDR (en des te méér in geval van NAH) ligt bij:
  • de korte behandelduur;
  • relatief weinig praten – hetgeen gunstig uitwerkt op de beschikbare concentratie en belastbaarheid;
  • een gestructureerde aanpak.

…Met extra aandacht voor het lichaam:

• In de afgelopen jaren heb ik mij via Vereniging EMDR Nederland (VEN) uitgebreid in EMDR laten opleiden: tot EMDR Europe Practitioner — ik heb de basis- en vervolgcursus en twee supervisietrajecten succesvol afgerond, incl. het volgen van diverse aanvullende workshops en congressen.
• Tijdens deze opleiding, en mijn werk hiermee, bij tal van cliënten, ontdekte ik steeds meer de relevantie van de lichaamsgerichte insteek, bij het cliënten écht helpen verwerken van trauma’s (zeker bij NAH!).
  • Want: lichaam en geest zijn één systeem, en waar je iets vooral verstandelijk wel verwerkt hebt (of denkt te hebben…), blijft de spanning, stress e.d. wel vaak nog in je lichaam opgeslagen. Ikzelf en genoeg cliënten hebben ervaren dat het reguliere EMDR protocol dan toch vaker tekort schiet…
• Daarom ben ik steeds meer onderwijs en verdieping op dit terrein gaan volgen. Recent heb ik de uitgebreide Level 1 training Sensori-motorische Psychotherapie (SP; oorspronkelijk in de jaren ’80 ontwikkeld, in de VS, door Pat Ogden), en als aanvulling de Basisopleiding Klinische Hypnose afgerond.
• En gelukkig komt er, wijdverspreid, steeds meer aandacht voor deze insteek: lees bijv. dit recente NRC-artikel Kom eens uit je hoofd, en ga eens ín je lijf.   Verder heeft de SP al een sterk wetenschappelijk fundament, juist ook in de neurowetenschappen/neurobiologie! Lees bijv. ook deze interviews met:
  • Prof. dr. Bessel van der Kolk, vooraanstaand deskundige op het gebied van traumabehandeling en PTSS, en auteur van o.a. The Body Keeps the Score (ook in het Nederlands vertaald: Traumasporen);
  • En met dr. Anneke Vinke, kinder- & jeugdtherapeut en de coördinator van de SP opleiding in Nederland; zij geeft in het interview een schets (“C-A-P-T-I”) van hoe de SP behandelprocedure (grofweg) in zijn werk gaat. Ook in dit recentere interview maakt zij dit duidelijk…
  • ….En zo heb ik, vroeger of later, nog veel meer (en steeds meer!) lees- en kijk-tips… 🙂

⇒ Als EMDR (met welke insteek dan ook) effectief is geweest bij behandeling van één of meer traumatische ervaringen, dan kan dat de verdere (neuropsychotherapeutische) behandeling positief beïnvloeden. Hierdoor kunnen we efficiënt toewerken naar het bereiken van uw behandeldoelen.

Lees verder: Tot besluit – Neuropsychotherapie